Kto musi rejestrować odpady w Bazie Danych Odpadowych (BDO)?

2020-03-04

Baza Danych Odpadowych (BDO) to rejestr gromadzący informacje na temat podmiotów wprowadzających do obrotu produkty, produkty w opakowaniach oraz gospodarujące odpadami. Rejestr działa od 2018 r., ale od 1 stycznia 2020 r. przechodzi głęboką modernizację zmierzającą ku temu, aby prowadzenie ewidencji odpadów odbywało się wyłącznie w formie elektronicznej.

Na czym polegają zmiany w BDO?

Od 1 stycznia 2020 r. zmieniły się zasady prowadzenia ewidencji odpadów – dla wytwórców, transportujących oraz prowadzących gospodarowanie odpadami (przetwarzanie lub zbieranie odpadów). Co ważne, nowelizacja przepisów (ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw) nie dotyczy jedynie sposobu przekazywania danych, ale wprowadza istotne zmiany proceduralne, które okazały się uciążliwe dla przedsiębiorców.

Do końca ubiegłego roku ewidencja prowadzona była przy użyciu papierowych kart przekazania odpadów (KPO) oraz kart ewidencji odpadów. Dopuszczone było ewidencjonowanie odpadów w trybie miesięcznym – czyli wystawianie zbiorczych, miesięcznych kart przekazania odpadów tego samego rodzaju. W karcie ewidencji wskazywano również miesięczne masy odpadów odebranych, przyjętych, przetworzonych, wytworzonych i przekazanych. Wraz z wejściem w życie nowych przepisów pojawiła się konieczność ewidencjonowania odpadów pod kątem ilościowym i jakościowym w systemie informatycznym w czasie rzeczywistym, co oznacza konieczność wystawiania KPO przy każdym ich transferze.

Utrudnienia okazały się na tyle znaczące (a głos sprzeciwu przedsiębiorców – silny), że koordynujące prace systemu BDO Ministerstwo Klimatu przygotowało w ekspresowym tempie kolejną nowelizację przepisów (ustawa z dnia 23 stycznia 2020 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw w zakresie dotyczącym ewidencji i sprawozdań składanych do Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO)), która weszła w życie 31 stycznia 2020 r., ale większość jej przepisów obowiązuje od 1 stycznia 2020 r. Dzięki tej zmianie, do końca czerwca 2020 r. istnieje możliwość prowadzenia równolegle ewidencji w BDO oraz w papierowej formie. Korzystanie ze starej, „analogowej” formy możliwe jest tylko wtedy, gdy przekazujący odpady wystawi kartę przekazania odpadów (KPO) na papierze, a kierowca śmieciarki posiada przy sobie odpowiednie dokumenty.

Przedsiębiorcy muszą jednak pamiętać, że omówiona powyżej dowolność formy prowadzenia dokumentacji jest rozwiązaniem tymczasowym. Najpóźniej do 31 lipca 2020 r. dokumenty wystawione w formie papierowej należy wprowadzić do systemu BDO.

Nowelizacja z końcówki stycznia doprecyzowała również sytuację, w której następuje awaria systemu BDO uniemożliwiająca sporządzanie dokumentów w formie elektronicznej. W trakcie trwania takiej awarii, dopuszcza się wystawianie dokumentów ewidencji w formie papierowej lub elektronicznej poza systemem BDO (dlatego papierowe dokumenty przydadzą się również po zakończeniu okresu przejściowego). Po usunięciu awarii i przywróceniu funkcjonalności bazy, przedsiębiorcy będą zobowiązani do uzupełnienia dokumentacji w BDO nie później niż w terminie 30 dni.

Na kim spoczywa obowiązek rejestracji w Bazie Danych odpadowych?

Nowy obowiązek dotyczy zdecydowanej większości firm, które prowadząc działalność wytwarzają odpady. Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, obowiązkiem wpisu objęte są podmioty, które:
• wytwarzają odpady i prowadzą ewidencję odpadów;
• wprowadzają na rynek krajowy produkty w opakowaniach, pojazdy, oleje, smary, opony, baterie bądź akumulatory, a także sprzęt elektryczny i elektroniczny;
• są producentami, importerami i wewnątrzwspólnotowymi nabywcami opakowań.

Wśród podmiotów zobowiązanych do rejestracji w BDO wyróżnić można dwie grupy: podmioty, które podlegają wpisowi do rejestru BDO na wniosek (art. 50 ust. 1 ustawy o odpadach) oraz te, które wpisywane są z urzędu przez marszałka województwa (art. 51 ust. 1 ustawy o odpadach).

Z obowiązku ewidencji odpadów, a więc również rejestracji w systemie BDO, zwolnieni są:
1) wytwórcy:
a) odpadów komunalnych,
b) odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji, jeżeli pojazdy te zostały przekazane do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów,
c) będący rolnikami gospodarującymi na powierzchni użytków rolnych poniżej 75 ha, o ile nie podlegają wpisowi do rejestru na podstawie innych przepisów ustawy o odpadach (a dokładnie na podstawie art. 51 ust. 1);
2) osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie będący przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na potrzeby własne, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 27 ust. 8 ustawy o odpadach;
3) podmioty, o których mowa w art. 45 ust. 1 pkt 1 (czyli podmioty, które prowadzą tzw. nieprofesjonalne zbieranie odpadów – np. zbieranie leków i opakowań po lekach przez apteki, przyjmowanie zużytych artykułów konsumpcyjnych w sklepach, systemy zbierania odpadów w szkołach, placówkach oświatowo-wychowawczych, urzędach i instytucjach);
4) podmioty, które w wyniku prowadzonej działalności wytwarzają rodzaje i/lub ilości odpadów określone w rozporządzeniu Ministra Klimatu z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów.

Jak zarejestrować się w systemie BDO?

Konieczność rejestracji w BDO wywołała w zeszłym roku spore zamieszanie wśród przedsiębiorców. Kiedy 4 lipca 2019 r. opublikowano zmianę ustawy o odpadach, która szczegółowo określała nowy sposób prowadzenia ewidencji odpadów (właśnie w BDO), wiele osób z branży nie wierzyło, że od stycznia 2020 r. te nowe zasady zaczną obowiązywać, ponieważ – poza rejestrem podmiotów, w BDO nie było żadnych innych funkcjonalności. We wrześniu zaczęły się pojawiać pierwsze informacje na stronie BDO (https://bdo.mos.gov.pl/) o rozpoczęciu prac nad nowymi modułami systemu – tj. moduł ewidencji i sprawozdawczości. Od września do połowy grudnia trwał pilotaż systemu – faza testowa, do której byli zaproszeni wybrani przedsiębiorcy z branży. Zaczął narastać chaos, ponieważ poza wybraną grupą testerów, do systemu nikt inny nie miał dostępu. Dopiero w połowie grudnia umożliwiono zalogowanie wszystkim, którzy mieli już założone konto w BDO (czyli uzyskali wpis). System nie działał jeszcze idealnie, jednak udało się dotrzymać zaplanowanych terminów.

Kiedy stało się jasne, że BDO w nowej odsłonie będzie działać tak jak zapowiadano, z początkiem stycznia 2020 do urzędów marszałkowskich masowo zaczęły spływać wnioski o wpis. Zgodnie z ustawą o odpadach, odpowiedni marszałek województwa dokonuje wpisu do rejestru BDO w terminie do 30 dni, jednak w praktyce czas oczekiwania jest znacznie dłuższy. W niektórych województwach, według szacunków urzędników zaangażowanych w prace BDO, wprowadzenie do systemu i weryfikacja wszystkich złożonych w grudniu ubiegłego roku i przesłanych pocztą wniosków może trwać nawet do maja lub czerwca, zwłaszcza, że wiele z nich wymaga przeprowadzenia postępowań wyjaśniających, gdyż są niekompletne lub nieprawidłowo wypełnione.

Co zatem mają zrobić przedsiębiorcy, którym nie udało się jeszcze uzyskać wpisu? Ministerstwo Klimatu sugeruje, aby jak najszybciej umieścić swoje dane w systemie, czyli – jeśli się jeszcze tego nie zrobiło – złożyć wniosek. Ponieważ grupa niezarejestrowanych przedsiębiorców jest liczna, Ministerstwo zapewnia, że na początku 2020 r. organy kontroli odstąpią od wymierzania kar i zamiast tego będą pouczać oraz pomagać przedsiębiorcom.

Jak działa system BDO?

Tak jak zostało już powiedziane, w ubiegłych latach istniała możliwość wystawiania zbiorczych miesięcznych KPO dla tego samego rodzaju odpadu. Od 1 stycznia każdorazowo, przed rozpoczęciem transportu odpadów, posiadacz odpadów jest zobowiązany do wygenerowania w systemie BDO elektronicznej KPO. Następnie każdy kolejny uczestnik w obiegu odpadami musi potwierdzić przejęcie odpadów w systemie. Obieg KPO wygląda następująco (za bdo.mos.gov.pl/):

Wytwórcy odpadów komunalnych nie muszą uczestniczyć w systemie. Przy odbiorze odpadów komunalnych od mieszkańców oraz nieruchomości niezamieszkałych to podmiot odbierający te odpady generuje kartę przekazania odpadów komunalnych (KPOK) za każdym razem przed rozpoczęciem transportu odpadów. Dalej obieg KPOK wygląda tak, jak powyżej.

Jakie kary grożą za niedopełnienie obowiązków?

Mimo opisanych powyżej problemów, zarówno z dostępnością systemu (przeciągające się oczekiwanie na wpis), jak i samym jego funkcjonowaniem, przedsiębiorcy nie powinni bagatelizować przepisów. W ustawie o odpadach przewidziane zostały m.in. następujące kary:

• za gospodarowanie odpadami niezgodne z informacjami zgłoszonymi do rejestru – kara aresztu albo grzywny;
• za brak wniosku o wpis do rejestru, zmianę wpisu do rejestru, wykreślenie z rejestru lub złożenie wniosku niezgodnego ze stanem faktycznym – kara aresztu albo grzywny;
• za prowadzenie działalności gospodarczej bez wymaganego wpisu do rejestru – administracyjna kara pieniężna 5 000 zł – 1 000 000 zł;
• za transport odpadów bez wpisu do Rejestru BDO – administracyjna kara pieniężna od 2 000 do 10 000 zł.

Warto podkreślić, że mimo poczatkowych trudności z wdrożeniem systemu, wprowadzenie elektronicznej ewidencji znacznie poprawia monitoring gospodarowania odpadami. Przejrzystość obrotu odpadami pomaga w eliminowaniu nieuczciwej konkurencji przez zmniejszenie liczby podmiotów działających w szarej strefie, a także umożliwia zbieranie rzetelnych danych pozwalających na ocenę aktualnego stanu gospodarki odpadami w skali kraju oraz prognozowanie trendów.

Na horyzoncie widać już kolejną nowelizację ustawy o odpadach, która ma wprowadzić możliwość weryfikacji danych z BDO poprzez numery faktur VAT, co jeszcze bardziej poprawi transparentność działań w branży odbioru, transportu i zagospodarowania odpadów.